Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Δευτέρα 29 Μαΐου 2017

Πάρθεν του Κωνσταντίνου Καβάφη και η Αγία Σοφία του John Singer Sargent

To εσωτερικό της Αγίας Σοφίας και το "Πάρθεν" του Κωνσταντίνου Καβάφη

   Σκέφτομαι από καιρό να κάνω αυτή την ανάρτηση, από τότε που τυχαία "ανακάλυψα" ότι ο αγαπημένος Αμερικανός ιμπρεσιονιστής ζωγράφος John Singer Sargent είχε ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη και κυρίως ότι είχε ζωγραφίσει το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας. Νομίζω πως σήμερα, ημέρα που σύμφωνα με την παράδοση, η "Πόλις Εάλω" ή κατά τον Καβάφη  και το ποντιακό ιδίωμα "Πάρθεν",  ταιριάζει να δούμε τις εικόνες αυτές του μεγάλου ζωγράφου, αφού η εμβληματική εκκλησία Αγία του Θεού Σοφία ταυτίζεται στη νεοελληνική συλλογική συνείδηση με την Κωνσταντινούπολη. ...Και επειδή αυτές τις μέρες θυμήθηκα και το ποίημα "Πάρθεν" του Καβάφη ας το ξαναδιαβάσουμε μαζί με τις εικόνες...

John Singer Sargent, To εσωτερικό της Αγίας Σοφίας. Κωνσταντινούπολη. 1891. Speed Μουσείο Τέχνης. Λούισβιλ (Louisville) του Κεντάκυ. Από κάτω προς το πάνω. Μία υπέροχη εικόνα, σχεδόν εξωπραγματική, με χρυσές φωτοσκιάσεις και ονειρική ατμόσφαιρα. Απόλυτη σιωπή και γαλήνη στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας που τότε ήταν τζαμί...


Πάρθεν του Καβάφη

Aυτές τες μέρες διάβαζα δημοτικά τραγούδια,
για τ’ άθλα των κλεφτών και τους πολέμους,
πράγματα συμπαθητικά· δικά μας, Γραικικά.

Διάβαζα και τα πένθιμα για τον χαμό της Πόλης
«Πήραν την Πόλη, πήραν την· πήραν την Σαλονίκη».
Και την Φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν,
«ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης»,
ακούσθηκε κ’ είπε να πάψουν πια
«πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια»
πήραν την Πόλη, πήραν την· πήραν την Σαλονίκη.

Όμως απ’ τ’ άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα
το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα
και με την λύπη των Γραικών των μακρινών εκείνων
που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη.

Μα αλίμονον μοιραίον πουλί «απαί την Πόλην έρται»
με στο «φτερούλν’ αθε χαρτίν περιγραμμένον
κι ουδέ στην άμπελον κονεύ’ μηδέ στο περιβόλι
επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ’ την ρίζαν».
Οι αρχιερείς δεν δύνανται (ή δεν θέλουν) να διαβάσουν
«Χέρας υιός Γιανίκας έν» αυτός το παίρνει το χαρτί,
και το διαβάζει κι ολοφύρεται.
«Σίτ’ αναγνώθ’ σίτ’ ανακλαίγ’ σίτ’ ανακρούγ’ την κάρδιαν.
Ν’ αοιλλή εμάς, να βάι εμάς, η Pωμανία πάρθεν.» 
(1921). 


Νίκος Εγγονόπουλος, Κ. Π. Καβάφης. 1948. Ίδρυμα Καβάφη. Ένα πορτρέτο του μεγάλου ποιητή με έντονα στοιχεία Βυζαντινισμού δια χειρός του Εγγονόπουλου εν καιρώ Εμφυλίου Πολέμου. 

Μας αιφνιδιάζει ο Καβάφης με το ποίημα "Πάρθεν", το οποίο βέβαια ανήκει στα "Kρυμμένα Ποιήματα" (1882-1923).  Kωνσταντινουπολίτης στην καταγωγή και Έλληνας της κοσμοπολίτικης ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, ο ποιητής φαίνεται ότι συγκινείται από τη λαϊκή, δημοτική ποίηση και μάλιστα του ποντιακού ιδιώματος,  που θρηνεί για την Άλωση της Πόλης, αλλά και όλης της "Ρωμανίας". Το ποίημα γράφηκε το 1921 σε μία εποχή που ο Ελληνισμός πανηγύριζε για τη Συνθήκη των Σεβρών, ενώ σε λίγο θα ζούσε την Καταστροφή. Φωτογραφία του Καβάφη από τον γλύπτη Τόμπρο, που την είχε τραβήξει στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού το 1932, μετά την εγχείριση του Καβάφη. Η φωτογραφία αυτή ενέπνευσε το πορτρέτο του Εγγονόπουλου.

John Singer Sargent, Σχέδιο από το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας. 1891. Από πάνω προς τα κάτω. Μία πανοραμική εικόνα από ψηλά του εσωτερικού της Αγίας Σοφίας με τον εξαίσιο αέρινο θόλο και τις ακτίνες του ήλιου να διεισδύουν από τα παράθυρα. Διαγράφονται αχνά οι ανθρώπινες φιγούρες...Σαν εικόνα μίας αίθουσας χορού...

O John Singer Sargent (1856-1925) στο στούντιο με το διάσημο πορτρέτο "Madame X". Περίπου στα 1885. Ο Αμερικανικής καταγωγής Sargent ήταν πραγματικά ένας κοσμοπολίτης ζωγράφος με διεθνή αναγνώριση για το έργο του. Σπούδασε στο Παρίσι, εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο όπου καθιερώθηκε ως δεινός προσωπογράφος γυναικών και ανδρών των ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων, αλλά και τοπιογράφος. Οι εύποροι φιλότεχνοι αγόραζαν με ενθουσιασμό τα έργα του. Ταξίδεψε για μεγάλα διαστήματα σε διάφορα τουριστικά θέρετρα της Ευρώπης εκείνης της εποχής, αλλά και σε χώρες της Ανατολής. Το 1891 βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ζωγράφισε το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου